Nederlandse kunstenaarsboeken deel 1 (de jaren '70 en '80): To-taal-kunst van Pier van Dijk/Robert Joseph

To-taal-kunst van Pier van Dijk/Robert Joseph

Pier van Dijk (fragmenten uit:
Zonwering 1971)

Kenmerkend voor de concrete poëzie is dat de gedichten tot stand komen met behulp van letters (woorden/zinnen) en de tipografische ruimte eromheen. Visuele poëzie daarentegen is een combinatie van tipografie en grafiek: taalelementen worden aangevuld met 'buitenlinguistische' elementen zoals foto, tekening, object en handeling. Deze verschuiving in materiaal waarmee de dichter werkte vond in Nederland - vanaf 1968 door Hans Clavin - vroeger plaats dan in veel andere landen.

Pier van Dijk en Robert Joseph
(fragment uit: Handlungen 1979)

Na 1975 begonnen de activiteiten van de meeste visuele dichters te verminderen. Een uitzondering hierop waren de kunstenaar Robert Joseph en dichter/kunstenaar Pier van Dijk die, voorzichtiger in hun poëtische ontwikkeling, tot begin jaren tachtig even actief zijn. Bij hen evolueerde de dichtkunst tot een 'totaalpoëzie', een samenstelling van auditieve en visuele poëzie.

Van Dijk schrijft gedichten sinds 1961, maakt o.a. schilderijen sinds 1963, maakt en doet visuele gedichten sinds 1971. Noemt zijn werk 'totaalkunst' sinds 1979. Joseph maakte concrete poëzie sinds 1966 en visuele poëzie sinds 1967. In 1971 verscheen de bundel 'Zie-poe-zie (26 visuele gedichten 1965-1970') uitgegeven door De Tafelronde Antwerpen (oplage 250). Deze bundel bestaat uit 23 concrete gedichten, twee gedichten waarbij het object een rol speelt (eerste publicaties in 1967 en 1969) en een fotografische documentatie van een 'handelingsgedicht'. In 1972 verscheen de publicatie 'De visieve driehoek' over relaties tussen woord, werkelijkheid en beeld in zijn gedichten. Joseph noemde zijn werk sinds 1976 totaalpoëzie: hij wilde de to-taal-iteit van het leven verdichten.

Pier van Dijk/Robert Joseph (fragmenten uit: zoeken naar het middelpunt)

Van Dijk en Joseph werkten sinds 1969 samen. Ze ontplooiden sinds 1971 o.a. de PQR-reeks (poëzieënzo) en een gemeenschappelijke serie publicaties (uit: België/Nederland. Knooppunten en parallellen in de kunst na 1945). Handelingen, symbolen en rituelen spelen in hun werk een grote rol. In bijvoorbeeld de serie 'ontmoetingen' (vanaf 1979) voeren zij gezamenlijk 'handelingen' uit, die een relatie tussen hun beiden tot uitdrukking brengt. Zij gebruiken een minimum aan middelen en gaan uit van de taal, noemen hun werk ook to-taal-kunst. In Kunstcentrum Badhuis (1980) bijvoorbeeld hebben zij een dag lang handelingen uitgevoerd, zowel buiten als binnen, waarvan de tentoonstelling en het kunstenaarsboekje 'zoeken naar het middelpunt' een neerslag zijn.

Vanaf begin jaren tachtig hebben ze zich ook beziggehouden met stamp-art en mail-art.

Enkele uitgaven:
- Zonwering (Pier van Dijk) (PQR Delden/Duiven 1971 oplage 200 gesigneerd)
- Gedicht met twee stoelen (PQR Hengelo 1979)
- Handlungen (PQR Hengelo 1979)
- Zoeken naar het middelpunt (Kunstcentrum Badhuis Kunstinformatie 25 Gorinchem 1980)
- Handshakes V (PQR Hengelo 1981)
- 'a white sheet of paper', internationaal mail-art project van Pier van Dijk (Librije Hedendaagse Kunst Zwolle 1982)

Pier van Dijk
(fragment uit: Woord, Beeld, Werkelijkheid AA.VV. t Hoogt 1974

Robert Joseph Zand 1970-1971
(fragment uit: Woord, Beeld Werkelijkheid AA.VV. t Hoogt 1974

Robert Joseph (fragment uit: Taalbeeld - Beeldtaal
Nederlandse Visuele dichters
Kunsthistorisch Instituut Amsterdam 1975)

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Inleiding:
In het verlengde van mijn kunstencyclopedie gaat deze weblog over het boek als kunstwerk. Een kennismaking met vele andere kunstenaars. Voornamelijk uit de jaren zeventig en tachtig met af en toe een hoogtepunt uit de zestiger jaren. Beschreven wordt hoe Belgische en Nederlandse kunstenaars binnen de kunststromingen en -stijlen conceptuele kunst, concrete- en visuele poëzie, performance, land-art, stempelkunst en videokunst omgingen met het boek. Ook kunstenaarsboeken van internationale kunstenaars die in België en Nederland woonachtig zijn of waren en/of die daar uitgegeven zijn worden behandeld. Doelstelling van dit "onderzoek" is om de karakteristieke stijl van de kunstenaar in relatie met het boek zo goed mogelijk uit te leggen en te laten zien. Hiermee hoop ik een bijdrage te leveren aan het promoten van het kunstenaarsboek met haar schoonheid als volwaardig kunstwerk.

Dankwoord:
Deze weblog is een eerbetoon aan Frans Haks (1938-2006). Ik heb verder dankbaar gebruik gemaakt van de collecties van de universiteitsbibliotheken Groningen en Utrecht. Verder gaat mijn dank uit naar Peter van Beveren, Johan Deumens, Els ter Horst, Hetty Huisman, Co Seegers en Jan Voss voor hun blijk van waardering die zij hebben uitgesproken.

Omschrijving:
Het kunstenaarsboek is een autonoom kunstwerk dat op inhoudelijke of formele gronden een relatie met het traditionele boek vertoont. Het boek dient niet meer alleen als medium tot het overbrengen van informatie maar wordt gebruikt voor het realiseren van artistieke creatie en artistieke zelfexpressie. Een boek is een kunstenaarsboek wanneer het is gemaakt door één of meerdere kunstenaars die als enige(n) de verantwoordelijkheid draagt/dragen voor zowel de inhoud als de vorm van het boek. Dit betekent dat het boek niet mag worden onderbroken door teksten of informatie van anderen dan de kunstenaar(s) zelf. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen een unicum of een massaproduct. Tevens is het niet van belang welk materiaal voor de realisatie van het kunstenaarsboek is gebruikt en welke techniek(en) de kunstenaar heeft toegepast (Anne van der Zwaag maart 2003).

Mijn ideaal is de erkenning van het boek als onafhankelijke kunstvorm, waarin de taal, de letterlijke betekenis van woorden, minder belangrijk is, maar een geheel van inhoud en vorm ontstaat. Een boek kan het toevallige omhulsel zijn van een tekst, waarvan de structuur niet van betekenis is voor het boek: dit zijn de boeken in boekwinkels en bibliotheken. Een boek kan ook bestaan als een autonome en onafhankelijke vorm met daarin wellicht een tekst die de vorm benadrukt, een tekst die er een wezenlijk onderdeel van is: hier begint de nieuwe kunst van het boekmaken (Ulises Carrión)

Een passie en fascinatie voor het kunstenaarsboek!

Beter dan Begga Martens uit 'Bastaard in de Kunst?' kan het niet onder woorden worden gebracht:

Een kunstenaarsboek is een ervaring voor lichaam en geest. In tegenstelling tot andere boeken is de sensatie bij het ontdekken, de beleving van een kunstenaarsboek veel intenser, haast een sacraal gebeuren. De handeling op zich, het vastnemen, bestuderen van de cover, vol ongeduld wat hier achter schuilt… Dit is geen boek dat je in elke bibliotheek of boekhandel tegenkomt, neen, dit is een uniek kunstobject! Wanneer je de kaft openslaat en stiekem een glimp van de colofon uitpluist, word je al met je neus op de feiten gedrukt, dit is één van dàt aantal boekwerken die de kunstenaar heeft gecreëerd. Nu kom je tot het besef De Heilige Graal in handen te hebben. De spanning stijgt. Blad voor blad leer je de ideeën, de visie en een deel van het oeuvre van de artiest kennen. Het is niet zo een gebeuren waar je met tal van bezoekers naar een kunstwerk staat te gapen, gissend naar het gedachtegoed achter dit werk. Neen, dit is een één op één relatie, tussen jou en het boek, ja, tussen jou en zijn schepper.

Literatuur

Agora en het netwerk van Fandangos, Marc Goethals 2010
Anne Moeglin-Delcroix (Esthétique du livre d'artiste (1960-1980), Paris, Jean-Michel Place/Bibliothèque nationale de France, 1997)
Anne Moeglin-Delcroix, Verzamelde werken: een hommage aan Ulises Carrión, Groningen (1991)
Artists' books: the book as a work of art, 1963-1995 / Stephen Bury
Artists' Books. Arts Council of Great Britain 1976
Boek als beeldend middel (beeldende kunst als boek), Peter van Beveren, Geurt van Dijk P.M. ter Hofstede 1977
Books as art / Timothy A. Eaton (1993)
Caldic Collection: artists' books, Rotterdam (2007)
Concrete Poezie, Fluxus en conceptuele kunst: een boekenfrictie, Marc Goethals 2006
Cover to cover: het kunstenaarsboek in perspectief / Rob Perrée (2002)
De letter te lijf. Beeldvorming van cocrete en visuele poezie in Nederland en Vlaanderen. Humphrey Ottenhof 2005
F. Bool en G.J. de Rook Het boek als kunstwerk in Nederland, Museumjournaal, 22 (1977)
F. Bool en G.J. de Rook Nederlandse kunstenaarsboeken, Den Haag (Haags Gemeentemuseum) 1978
Gelderse Bibliotheek. Van Kunstenaarsboeken. Arnhem, SBK-Gelderland, 1990
Het Nederlandse fotoboek, NAi Uitgevers 2012
Kunstenaarsboeken & visuele, konkrete poëzie = Artists' book & visual, concrete poetry / Antiquariaat André Swertz
Künstlerbücher mit Photographie seit 1960 / Hans Dickel (2008)
Michael Gibbs, All or nothing and other pages, Uniformbooks 2016
NOT DONE! Het KUNSTenaarsboek Imschoot, MuHKA Antwerpen 2007
Over konkrete en visuele poezie in Nederland, Humprey Ottenhof, Utrecht 1980
Sequence 1 - Nederlandse kunstenaarsboeken in internationaal perspectief, Academie Minerva, 2015
Zieteratuur - concrete en visuele poëzie, uitgeverij Passage 2010 / Karel ten Haaf